XVIII Europejskie Dni Dziedzictwa w Czersku

19 września 2015 r. zapraszamy na XVIII Europejskie Dni Dziedzictwa w Czersku.

Dziedzictwo utracone - Tegoroczne Europejskie Dni Dziedzictwa odbywają się pod hasłem "Dziedzictwo utracone".

W Czersku skoncentrują się one na dwóch zagadnieniach. Jednym z nich jest odtworzenie komnaty kasztelana z XV wieku, drugim - mikroregion Urzecze, jego historia, kultura i obyczaje.

19 września, podczas Europejskich Dni Dziedzictwa, otwarta zostanie KOMNATA KASZTELANA. Puste do tej pory wnętrze zapełni się zrekonstruowanymi meblami i sprzętami z czasów budowy zamku, czyli z XV wieku. W reprezentacyjnej komnacie stanie łoże z baldachimem, stół, ławy, krzesła nożycowe i tron, skrzynie na stroje i sprzęty, półki i przedmioty codziennego użytku, w tym także średniowieczne gry planszowe. Wszystkie przedmioty odtworzono na podstawie ikonografii z epoki oraz zachowanych sprzętów.

Rekonstrukcję rycerskiego wnętrza mieszkalnego z XV wieku opracowali i wykonali rekonstruktorzy ze Stowarzyszenia Promocji i Odtwórstwa Kultury i Sportów Dawnych Hanza. Przez cały dzień członkowie Stowarzyszenia będą animować scenki rodzajowe w komnacie kasztelana, przedstawiające życie w ówczesnych czasach, z demonstracją haftu średniowiecznego oraz tkania na bardku. Najmłodsi poznają tajniki heraldyki, własnoręcznie malując drewniane tarcze. Będą też mogli przymierzyć zbroję rycerską i postrzelać z łuku. Nie zabraknie gier i zabaw plebejskich: średniowiecznych kręgli, rzutu podkową, przeciągania liny, nart bolkowskich. Z rozrywek dworskich proponujemy średniowieczne gry planszowe: szachy średniowieczne, hnefetafl, młynek i alquerque.

Na dziedzińcu zamku zobaczymy, jak mikroregion Urzecze przeżywa swój renesans. Tutejsi mieszkańcy coraz bardziej są świadomi unikatowej flisacko-olęderskiej spuścizny kulturowej swoich przodków. W ostatnim czasie reaktywowano lub zainicjowano kilka zespołów ludowych nawiązujących wprost do wielokulturowych tradycji regionu i pielęgnujących urzecko-wilanowskie zwyczaje. Zespoły takie jak "URZECZEni" z Czerska, "Łurzycanki" z Gassów i Czernideł, "Sołtysi" z gminy Karczew, "Wólkowianki" z Wólki Dworskiej czy "Kalwarki" z Góry Kalwarii śpiewają i tańczą mazowieckie oberki, "warmiackiego" szota, zwanego u nas orylem, czy "kurpiowskiego" olędra, związanego z nadwiślańskimi kolonistami. Występy naszych lokalnych artystów z pewnością ubarwią Europejskie Dni Dziedzictwa.

Obchody EDD to również okazja obejrzenia unikatowych zdjęć z Urzecza. Zaplanowano dwie wystawy fotograficzne: "Urzecze w Górze Kalwarii“ i "Karczewskie Urzecze“ , a także wystawę malarską Lidii Sitek.

Wokół zamku pojawią się historyczne kramy, oraz godziwe jadło i miody. Do najważniejszych łurzyckich potraw zaliczyć należy sytochę, pyzy-przecieraki zwane inaczej "klepokami" oraz "egzotyczne" zupy, jak barszcz chrzanowo-buraczany czy siuforek. Takie pyszności serwowane będą w naszych regionalnych kramach.

Po dniu pełnym wrażeń zapraszamy na koncert Joanny Słowińskiej - skrzypaczki i pieśniarki o niezwykłej charyzmie scenicznej, obdarzonej silnym głosem, śpiewającej rzadko już używaną ludową techniką "głosu białego", współzałożycielki grupy folkowej Muzykanci.

dr Łukasz Maurycy Stanaszek 

NADWIŚLAŃSKIE URZECZE

URZECZE - zwane powszechnie ŁURZYCEM od gwarowego określenia "U RZYKI" - to mazowiecki mikroregion etnograficzny, który rozpościerał się na zalewowym tarasie po obydwu brzegach Wisły, pomiędzy ujściami Pilicy i Wilgi a mokotowskimi Siekierkami i prawobrzeżną Saską Kępą. Teren ten obejmował nadwiślańskie części czterech warszawskich dzielnic: Mokotowa, Wilanowa, Wawra i Pragi Południe oraz fragmenty powiatów podwarszawskich - otwockiego, piaseczyńskiego i garwolińskiego.

Prawo i lewobrzeżne położenie Urzecza nie powinno nas dziwić. W przeszłości bowiem Wisła nie dzieliła omawianego regionu i jego mieszkańców, a wręcz odwrotnie - łączyła. Wobec katastrofalnego stanu ówczesnych dróg, rzeka stanowiła najprostszy środek transportu i komunikacji, a jej funkcję można by przyrównać do roli dzisiejszej autostrady, po której jedzie się szybko i stosunkowo łatwo dociera do celu. Względna bezproblemowość przedostania się na sąsiedni brzeg - wynikająca z powszechności przewozów i łodzi pychowych - sprzyjała rozwojowi kontaktów międzyludzkich. Poza matrymonialnymi i towarzyskimi najczęściej były to kontakty handlowe, których rytm wyznaczały kolejne jarmarki w Warszawie, Powsinie, Karczewie, Sobieniach czy Górze Kalwarii.

Pas znakomitych ziem doliny wiślanej na południe od Warszawy, odcinający się od lesistych i piaszczystych "górnych pól" od XVII wieku wyróżniał się własną historią, strojami i obyczajami. W 1868 roku anonimowy korespondent "Gazety Warszawskiej" donosił: Mało kto wie o tym kawałku powiśla [Urzecze], które tak odróżnia się przymiotami ziemi i zwyczajami mieszkańców od reszty kraju. W tym powiślanym kraiku lud odróżnia się od innych okolic mową, ubraniem, zwyczajami, a nawet sposobem uprawy ziemi (...). Z jednéj strony Wisła, z drugiej wielkie lasy, które niegdyś nazywały się puszczą, odcinają tę oazę od dalszej okolicy... 

"Modrych Łurzycoków" - jak ich nazywano ze względu na dominujący w ubiorze kolor granatowy - wyróżniały m.in. piękne "wilanowskie" stroje, lokalne obyczaje i przysmaki, czy też specyficzna, nadrzeczna gospodarka oparta na wyspecjalizowanym rolnictwie i sadownictwie, handlu, melioracji terenu, rybołówstwie i szerokim wykorzystaniu wikliny. Bytowanie na terenach zalewowych, jak również wielokulturowość Urzecza sprawiły, że tutejszy krajobraz wyróżniał się całym szeregiem odrębnych cech, niespotykanych lub bardzo rzadkich na sąsiednich "górnych polach". Do najważniejszych elementów owego krajobrazu bez wątpienia należały chruściane płoty, groble i wały ochronne, urządzenia melioracyjne, nasady wierzbowe i topolowe, terpy czyli sztuczne pagórki pod domostwami, trytwy czyli wyniesione drogi na mokradłach, przewozy wiślane, bindugi czyli flisackie przystanie rzeczne, a także liczne wiatraki i młyny.

Na ukształtowanie się odrębnej tożsamości Urzeczan wpłynęło szereg czynników. Najważniejszym z nich była to obecność Wisły, swoistego "okna na świat" dla ludzi żyjących nad jej brzegami, którzy nawzajem nazywali się Zawiślakami. Bezpośrednie sąsiedztwo rzeki sprawiło, że podwarszawskie Urzecze zawsze związane było z handlem wiślanym, flisakami zwanymi tu orylami, a także z osadnikami olęderskimi, wywodzącymi się w szczególności z Kujaw i Pomorza.

Określony typ osadnictwa, względna izolacja geograficzna doliny wiślanej (starorzecza, wysoka skarpa warszawska), a także dogodna odległość targowa i szybka dostępność do chłonnego rynku warszawskiego (maksymalnie 40 km z biegiem rzeki), przyczyniły się do wytworzenia zwartej wspólnoty regionalnej, odrębnej od ludności żyjącej "tuż za miedzą", czyli na prawobrzeżnym Polesiu (Kołbielszczyźnie) i lewobrzeżnych terenach położonych ponad skarpą. Tych pierwszych mieszkańcy Urzecza powszechnie nazywali Polesokami, zaś tych ostatnich - Górniakami.

Urodzajne gleby wpłynęły na odmienność urzeckiej kuchni. Miejscowe potrawy w dużej mierze oparte były na ziemniakach (kartoflach), burakach, kapuście, pszennej mące czy też owocach z rozlicznych sadów. Do tego dochodziły potrawy mleczne, ryby i szeroko rozpowszechniona hodowla trzody chlewnej, związana w szczególności z osadnikami olęderskimi. Do najważniejszych łurzyckich potraw zaliczyć należy sytochę, pyzy-przecieraki zwane inaczej "klepokami" oraz "egzotyczne" zupy, jak barszcz chrzanowo-buraczany, śliwianka (wiślanka) czy siuforek.

Najstarszą znaną wzmianką o Urzeczu w źródłach historycznych jest zapis z 1737 roku, dotyczący dochodów Dóbr Wilanowskich z rejonu dzisiejszego Powsina. Mikroregion istnieje już zatem przynajmniej od 300 lat, choć w rzeczywistości ukształtował się w swej wyrazistej formie prawdopodobnie około stu lat wcześniej wraz z pierwszą falą kolonizacji olęderskiej. W XVIII wieku ludzi żyjących w dobrach oborskich poniżej skarpy wiślanej nazywano Urzyckimi, zaś w XIX stuleciu odrębność podwarszawskiego Urzecza dostrzegała już większość polskich etnografów z Oskarem Kolbergiem, Kornelem Kozłowskim i Stefanią Ulanowską na czele. W 1884 roku pisano o nich: Tamtych zaś olbrzymów nadwiślańskich nazywają Urzycanami, to jest mieszkającymi u rzyki (rzeki), lub też Powiślakami, to jest mieszkającymi po Wiśle. Mówią więc Urzycanin i Urzycanka, lub Powiślak i Powiślanka.

W XX wieku zainteresowania naukowe terenami nadwiślańskimi leżącymi w bezpośredniej styczności z Warszawą praktycznie zanikły, na co wpłynęły przeobrażenia gospodarczo-społeczne i postępująca urbanizacja terenów podmiejskich. Obecnie Urzecze przeżywa swój renesans, a tutejsi mieszkańcy coraz bardziej są świadomi unikatowej flisacko-olęderskiej spuścizny kulturowej swoich przodków. W ostatnim czasie reaktywowano lub zainicjowano kilka zespołów ludowych nawiązujących wprost do wielokulturowych tradycji regionu i pielęgnujących urzecko-wilanowskie stroje. Zespoły takie jak "URZECZEni" z Czerska, "Łurzycanki" z Gassów i Czernideł, "Sołtysi" z gminy Karczew, "Powsinianie" z Powsina, "Wólkowianki" z Wólki Dworskiej czy "Kalwarki" z Góry Kalwarii śpiewają i tańczą mazowieckie oberki, "warmiackiego" szota zwanego u nas orylem, czy "kurpiowskiego" olędra, związanego z nadwiślańskimi kolonistami... Cyklicznie odbywają się imprezy regionalne, tj. "Flis Festiwal - spotkanie kultur nadrzecznych na Urzeczu" w Gassach (nagrodzony w 2014 r. certyfikatem na najlepszy produkt turystyczny województwa mazowieckiego) czy "Zielone Świątki na Urzeczu", będące procesją rzeczną obejmującą kilka gmin nadwiślańskich.

Joanna Słowińska - skrzypaczka i pieśniarka o niezwykłej charyzmie scenicznej, obdarzona silnym głosem, śpiewająca rzadko już używaną ludową techniką "głosu białego", współzałożycielka grupy folkowej Muzykanci. 

Repertuar Joanny to m.in. dawne, tradycyjne pieśni polskie i słowiańskie, prezentowane w postaci archaicznej, jak też w dynamicznym, nowoczesnym brzmieniu, w nowych aranżacjach i wykonaniu zespołu złożonego z krakowskich instrumentalistów. Obok repertuaru inspirowanego ludowością na koncerty Joanny składają się piosenki z literackich kabaretów lat międzywojennych, jak też kompozycje współczesne do słów m.in. St. Wyspiańskiego, E. Brylla, A. Osieckiej - pisane częstokroć specjalnie dla Joanny przez Zygmunta Koniecznego.
   
W roku 2004 Joanna została uhonorowana GRAND PRiX, Nagrodą Publiczności i Nagrodą Specjalną TV Polonia Festiwalu Polskiego Radia "Nowa Tradycja", a w 2005 została laureatką Festiwalu Piosenki Aktorskiej we Wrocławiu. Grała na najważniejszych festiwalach muzyki folkowej w kraju i zagranicą (Niemcy, Francja, Szwajcaria, Włochy, Hiszpania, Dania, Szwecja, Białoruś, Litwa, Czechy, Macedonia). 

Laureatka trzech głównych nagród festiwalu Polskiego Radia "Nowa Tradycja": Grand Prix, Niezależnej Nagrody Publiczności "Burza Braw" oraz Nagrody Specjalnej TV Polonia. Finalistka Festiwalu Piosenki Aktorskiej we Wrocławiu.